Trong dòng hồi tưởng như chạm vào những trầm tích văn hóa
trăm năm, già Cao Văn Lý kể cho tôi nghe chuyện lập mường lập bản và cả nỗi
niềm đau đáu tìm về những nét duyên xưa, khôi phục lại những làn điệu, những
nghi lễ của Đám lục ngoạt- Lễ hội Đền Choọng năm nào...
Sinh năm 1938, năm nay đã ở vào cái
tuổi “xưa nay hiếm” nhưng già Cao Văn Lý vẫn nhớ như in những câu chuyện được
nghe kể ngay từ thời thơ bé. Như một cơ duyên, bản Xết (xã Châu Lý, Quỳ Hợp)
của già có sự gắn bó mật thiết với Đền Choọng, ngôi đền thiêng vừa được phục
dựng với kinh phí gần 10 tỷ đồng từ đóng góp của các nhà hảo tâm, các doanh
nghiệp. Trong lễ khánh thành giai đoạn I tôn tạo và phục dựng Đền Choọng tổ
chức vào tháng Sáu âm lịch vừa qua, đội văn nghệ Bản Xết vinh dự tham gia tiết
mục cồng chiêng, múa Xái coóng mang đậm nét bản sắc văn hóa…
Chậm rãi nhấp ngụm chè đâm sóng sánh, già kể cho tôi nghe rằng, ở Đền
Choọng mỗi năm có hai lễ chính là Đám lục ngoạt tổ chức vào rằm tháng Sáu âm
lịch và Lễ tất niên tổ chức vào dịp 25 tháng Chạp. Đám lục ngoạt thủa bấy giờ
có tầm ảnh ưởng rất lớn, rất nhiều khách xa từ mạn Diễn Châu, Đô Lương, Tân Kỳ,
Yên Thành, Nghĩa Đàn… đều về tham gia tế lễ. Một nghi thức quan trọng trong Đám
lục ngoạt là lễ hầu giá, lễ rước linh giá với sự góp mặt của các phường trò
(như các đoàn nghệ thuật ngày nay). Nhiều bậc cao niên trong vùng vẫn còn nhớ
lễ rước linh giá trong đám lục ngoạt bắt đầu từ Đền Choọng vượt qua dòng Nậm
Choọng xuống Đình Mường Choọng. Những người có chức sắc trong vùng và người dân
Mường Choọng, khách thập phương cùng tham gia lễ rước. Bao giờ cũng vậy, đi đầu
đoàn rước là phường trò với xiêm áo rực rỡ vừa đi vừa hát chúc thần:
“Chúc thần đã rõ. Chúc
thọ đã rồi.
Nay chúc cho các quan viên bộ thọ ta nay
cha làm nên quan con cũng làm nên quan. Chúc cho Mường Choọng ta mãi mãi yên
lành ngô lúa tốt tươi, người người khỏe mạnh…”
Trải
qua hàng trăm năm, cứ đến hẹn lại lên, mang theo tấm lòng thành kính, vượt muôn
dặm đường xa, các nghệ nhân phường trò lại có mặt trong Đám lục ngoạt. Ghi nhận
những đóng góp của phường trò và để cho việc đi lại tham gia tế lễ của các nghệ
nhân đỡ phần vất vả, người dân Mường Choọng đã cắt đất, chia ruộng cho các gia
đình, lập nên bản Xết, bản chỉ nằm cách Đền Choọng chưa đầy một dặm. Điều này
lý giải tại sao Bản Xết là bản duy nhất trong vùng Mường Choọng và là một trong
ít bản làng ở Quỳ Hợp hiện có nhiều dòng họ cùng chung sống. Bên cạnh họ Vi, họ
Lô thì bản còn có nhiều gia đình mang họ Cao, họ Nguyễn, họ Trương…
Ngày
lập bản cách đây cũng đã lâu lắm rồi, trải thăng trầm thời gian, những nghệ
nhân đầu tiên ở lại với Mường Choọng lập nên bản Xết không để lại dòng tên
trong gia phả nhưng có điều đặc biệt là gen di truyền năng khiếu văn hóa văn
nghệ thì vẫn mãi còn đến bây giờ. Dù hoàn cảnh còn nhiều khó khăn, không được
học hành con chữ đến nơi đến chốn nhưng những
người như Cao Thạch Thảo, Cao Thạch Cường… đều có thể chơi đàn gita rất giỏi,
có năng khiếu thẩm âm rất đặc biệt. Chỉ cần nghe ai đó đàn một lượt là có thể
ôm ghi ta đàn lại y nguyên từng nốt nhạc. Những người như Cao Văn Hình lại có
biệt tài thổi hồn cho giàn cồng chiêng, trống hội, anh cùng đội văn nghệ của
bản đã giành giải nhất tại liên hoan cồng chiêng toàn xã được tổ chức năm 2010.
Cao Thạch Nghiên, Nguyễn Văn Thành, Nguyễn Văn Tình… lại có biệt tài thổi kèn,
làm chủ kèn lá, kèn môi một cách tài hoa hết mực. Bên cạnh những người giỏi
xuối, lăm, nhuôn, thì ở bản Xết có rất nhiều người nghư Cao Thanh Hiền, Trương
Thị Hiệp, Trương Thị Thu…hát dân ca Nghệ An rất hay. Không biết tự bao giờ họ
đã thuộc nằm lòng những điệu dân ca Nghệ An như Ví đò đưa, Hò khoan đi đường,
Dặm khuyên, Tứ hoa, Dặm kể… để rồi mỗi dịp vui, những kỳ liên hoan văn nghệ
tiếng hát của họ lại cất lên lay động lòng người.
Câu
chuyện của tôi và già Cao Văn Lý cứ thế tìm về những nét duyên xưa, cảm nhận ở
già đau đáu một nỗi niềm phục dựng lại những vốn quý của cha ông. Từng tham gia
công tác xã hội, đảm nhận các chức vụ cán bộ văn hóa xã Khủn Tinh những năm
1957; cán bộ phòng giáo dục rồi chánh văn phòng Huyện ủy Mai Châu (Hòa Bình)
những năm 1962- 1965; chánh văn phòng Huyện ủy Quỳ Hợp những năm 1967… Và nay
là Chủ nhiệm CLB văn hóa văn nghệ người cao tuổi xã Châu Lý, Chi hội trưởng Chi
hội Người cao tuổi Bản Xết. Đằng đẵng tháng năm già vẫn luôn mong góp chút sức
mình để khôi phục những giá trị văn hóa bản sắc. Già cho biết, hoạt động của
CLB văn hóa văn nghệ người cao tuổi xã Châu Lý đã đi vào nề nếp. Những tiết mục
văn nghệ của CLB được trình diễn tại các dịp Hội Xuân, các dịp giao lưu văn
nghệ... luôn được đánh giá cao. Sắp tới Câu lạc bộ văn hóa văn nghệ của Bản Xết
cũng sẽ được thành lập. Già cùng mọi người sẽ sưu tầm, phục dựng lại những tích
trò, những lời hát ca trù, chầu văn, chúc thần… phục vụ tế lễ Đền Choọng. Để
trong những năm tới khi Đám lục ngoạt được tổ chức, đội văn nghệ của bản lại
nối tiếp truyền thống của cha ông, góp phần làm nên những nét đẹp trong đời
sống văn hóa của cộng đồng./.
CAO DUY THÁI
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét